Այսօր հայ գրող, արձակագիր, կինոսցենարիստ Հրանտ Մաթևոսյանի ծննդյան օրն է: Նա ծնվել է 1935թ. փետրվարի 12-ին:

Վարպետի ծննդյան կապակցությամբ ձեզ եմ ուզում ներկայացնել նրա «Գոմեշը» ստեղծագործությունը ամբողջությամբ:

Գոմեշը

Սարի գլխին մի կտոր սպիտակ սառույց կար, սառույցի վերևը խանձարուրի կապերը լուռ քանդում էր մի փոքրիկ ամպ։ Ամպի տակ հրճվում էր արտուտիկը, իսկ ամպի վրայով, նախիրների վրայով, բազեի, սարերի, ուրթերի ու անտառների վրայով ուրիշ աշխարհների մաքուր քամիները հուրհրալով տանում էին մի մեծ արև։

Խոտն այդտեղ չտեսնված համով էր, և հանդապահը հիմահիմա պիտի գար գոռար նախրի վրա՝ թե նրանք ինչու են ուտում համեղ խոտը, և նախիրն արածում էր ագահությամբ։ Վայ թե վաղուց էին կշտացել, բայց հանդապահը չէր գալիս։ Սառույցից մի հատ առու էր սկսվում ու գալիս գնում կովերի միջով։ Կովերն ականջի ծայրով լսում էին, որ առուն կա։ Խոտ էին ուտում, փորի տակ նրանց կրծերակները վարար-վարար կաթ էին տանում, և նրանք իրենց անընդհատ ասում էին՝ թե առուն կա։

Տաք բուրմունքի մեջ ընկղմված գոմեշն արածում էր մի ձորակում։ Հովերն այդ ձորակից ոչ մի բուրում չէին տարել, որովհետև չէին մտել ձորակ։ Նախիրը հիմա կարող էր գալ, տրորել ու կեղտոտել այդ ձորակը, դրա համար էլ գոմեշն արածում էր պոզահարելով ու սպառնալով։ Մեկ էլ՝ խոտն անհամացավ, դարձավ ուղղակի չոր ծղոտ։ Առվակը մոտիկ էր։ Բայց մեջքն սկսեց պաղել։ Ուրեմն ամպը բռնել էր արևի դեմը։ Գոմեշն ուզեց ստվերը մեջքից թոթափել սարսռոցով, բայց կաշին կարծրանում էր նրա վրա։ Գլուխը բարձր՝ գոմեշն սպասեց թե ինչ է լինելու հետո, և արյունը նրա երակներում դանդաղում ու ցամաքում էր, ապա դարձավ կպչուն, խցվեց ու կանգ առավ, իսկ աշխարհը խլանում ու հանգչում էր նրա ականջներում։ Աշխարհը մեռել ու մթնել էր, հիմա ամպը պայթելու էր, պահ էին մտել հովը, արտույտը, առուն… մեկ էլ երակները լայնացան և արյունը վազեց վարար, հեշտ, քչքչոցով։

Գոմեշը ելավ ձորակից, և մշուշի մեջ գեղեցիկ էին կովերը, հեռաստանները, լուռ ամպը, բայց նախրի մեջ չկար մի ուրիշ գոմեշ։ Արյունը տաքանում էր նրա մեջ, մանրիկ ցավով ու ջերմությամբ արթնացան սրունքները, իսկ ողնաշարն արդեն դուրեկան ցոլքերով ծակծկվում էր վզից մինչև պոչը։ Նա ոտ փոխեց՝ որ գնա, կռվի կովերի ցուլի հետ, բայց տեսավ, որ չի ուզում գնալ, չարությունը հալվում ու դուրս է սահում իրենից։
Խոր լռության մեջ խոտերը թելը-թելին շղարշե բուրմունք էին հյուսում այդ կանաչ աշխարհի երեսով մեկ և բուրմունքի հետ հյուսվում էր մի քաղցր թախիծ։
Գոմեշը մռլնգաց։

Կովերը նայեցին՝ հանդապահը չէր, գոմեշն էր, մռլնգում էր։ Կովերը շարունակեցին արածել անտեր փափուկ խոտի առատության մեջ, լավ ջրի մոտիկության, իրենց մետաքսե ցուլի ներկայության, կաթի վարար վազքի ու գոլ արևից իրենց պարարտ գոհության մեջ։

Գոմեշը ճանապարհվեց ուրթ։ Կուրծը փաղաքշանքով հունցվում էր զույգ ոտի արանքում և գոմեշը գնում էր կթվելու նանին։ Սարահարթի ուրթը ճոճվեց նրա հայացքի մեջ ու կորավ, ձորակում գոմեշը մի երկու բերան խոտ պոկեց ու մոլորվեց։ Հա, գնում էր ուրթ։ Իսկ ինչու է նախիրը դեռ արածում։ Նախիրը կովեր են, ինքը մեկ հատիկ գոմեշ է – ա՛յսպե՜ս։
Նա կանգնեց վրանի դռանը, կանչեց ու սպասեց նանի դուրս գալուն։
– Եկել ե՞ս,– ասաց նանը։
– Էս օրը ճաշին էս ինչո՞ւ ես եկել,– ասաց նանը։
– Նախիրը հանդում՝ դու վեր ես կացել եկել։
– Դե լավ, որ եկել ես՝ արի կթեմ։
– Կուրծդ կիսատ՝ էս ո՞ւր ես եկել։

Կթվորը լավ չէր կթում, կուրծը ցավեցնում էր։ Գոմեշը ծռեց պարանոցը, հոտ քաշեց՝ նանի հոտն էր, նանի ձայնն էր, բայց այս անգամ իսկի լավ չէր կթում։ Գոմեշը տեսավ որ չի ուզում կթվել։ Հեռու հեռաստաններից դենը, տաք մշուշների մեջ գոմեշների խմբեր են կանգնած և նրանցից մեկը անտառների ու ճանապարհների գլխով հղում է իր թախիծը սրան։
– Հը՜, Սաթիկ… նանիդ տրորում ես, էլ քեզ ո՞վ կկթի։
– Չէ, կաթ չես բերել, եղածն էլ չտվեցիր։
– Վույ, վույ, վույ, վույ, նանիդ տրորեցիր։
– Մինա՜ս… գոմեշն աչքիս մի տեսակ է երևում։
– Հա՜… գոմեշս ցուլ է ուզում։
– Գոմեշս ցուլ է ուզում։ Հուլիս, օգոստոս, սեպտեմբեր… մարտ… մարտ, մայիս… լավ ժամանակ ես ծնելու։ Ձագիդ բոխու տերև կտամ… կանաչ արև կլինի, մայիս կլինի…

Գոմեշը բլրի գլխին կանգ առավ ու աստծու կանաչ աշխարհի վրայով նայեց հեռվի շեկ հովիտներին։

Աղվեսը մեռել էր ծերպերի մեջ լերկ մի տեղ՝ որպեսզի խոտերը չխանգարեն և երկնքի բազեն անպայման տեսնի նրա դին։ Եվ այնքան ճիշտ էր մեռել աղվեսը, որ հովը քշում տանում էր նրա ագին։

Հեռուների շեկ հովիտներում մշուշների տակ գոմեշների շոգած խմբեր էին օրորվում և նրանց մեջ տաք ու զորեղ մեկը, գլուխը բարձր բռնած, իր կանչը հղում էր սրան։ Գոմեշը մռլնգաց ու պոկվեց բլրի գլխից դեպի ձորը…
Էն ի՞նչ է անում, էն ի՞նչ է անում, էն ի՞նչ է անում էն անասունը,– վրա վազեց աղվեսը։ Հազար ասի էդ անիծված տունն էդ փափուկ հողում չփորենք… Թո՛ւհ…– Աղվեսը թռավ գոմեշի դնչի տակով, ինքը հազիվ չտրորվեց և կարողացավ մի քիչ վախեցնել, մի քիչ թեքել նրա ուղին։ Հետո պպզեց ու նայեց նրա հեռացող գավակին։

Անտառեզրի եղինջուտ մոշուտը ճղեց անցավ, մտավ խաղաղ լույսով լուսավորված անտառ, ուր ծառերը բարձր էին, նրանց բները՝ ողորկ, և գետինն այդտեղ հյուսված էր ջղուտ արմատներից։ Գոմեշը լսում էր անտառի խաղաղ շնչառությունը։ Հետո հողը փափկեց, դարձավ փտած խաշամ, արջախոտը շատացավ, ապա կայծկըլտաց ու միագույն սպիտակեց մոռուտ բացատը։ Բզզոցը կանգնած էր ծառերի բարձրությանը հավասար, մոռենիները ծածկում էին գոմեշին, մոռի բուրմունքը կանգնած էր ծառերի կես բարձրությամբ, իրար հյուսված թփերը բռնում էին գոմեշի եղջյուրից, խշշոցը լցվեց նրա ականջները։ Բացատը վերջացավ, և անտառում լռությունն այնպես էր դարանել, կարծես գոմեշը խուլ էր։
Հողից սնկահոտ էր գալիս, իսկ գետինը խաշամի տակ փտած դուրս եկավ, անաղմուկ սահեց հողի ու գոմեշի հետ ձորը։ Ձորը կավե պինդ ցեխ էր, գոմեշի ոտքերը հատ առ հատ բռնեց և քաշքշեց ջլերի ու հոդերի կապերը։ Գոմեշը ելավ ձորից, կանգնեց անտառի եզրին։

Քսանհինգ օր հետո փչան որսորդ Ադամ քեռին տեսավ տրորված ցեխը, նկատեց, որ կոճղը վերջերս է ձորն ընկել, կանգնեց մոռուտի բերանին և չմտավ մոռուտ մոռ ուտելու, այլ թութուն տրորելով պարծեցավ գյուղամիջում.
– Արջի վրա ընկա՜… Իմ ձեն-ձունի վրա իրեն խփել էր ձո՜րը… ծառեր էր շուռ տվե՜լ… Մոռուտը քանդուքարափ էր արե՜լ… Ասի գնա՜մ, ասի որսն արգելված է։
Գոմեշը կանգնել էր անտառի եզրին սպիտակ լույսի դեմ, գարու արտի մոտ։ Արտը լուռ սպասում էր արևի տակ։ Հասկերը կեցած էին ուղիղ-ուղիղ. ոչ մեկը ոչ մեկի արևը չէր խլում։ Արևը մեծ էր այդ արտի գլխին, լույսը շատ էր, յուրաքանչյուր գարեհասկ ըմպում էր իր բաժին արևն ու գնդում իր հատիկներն իր ներսում, և դրանից արտը ծայրեծայր շրշում էր ջերմ լույսի մեջ։