Ընդունված է համարել, որ մարդու գործողություններն ու վարքը ղեկավարվում են բանականությամբ և տրամաբանությամբ: Այնուամենայնիվ, եթե մի փոքր խորանաք, կստացվի, որ մարդկանց բանականությունը բավականին ուռճացված է: Պիտակների և ձևանմուշների հանդեպ սիրո և ամենակարևորը՝ ռեսուրսները խնայելու կրքի պատճառով, ցանկացած անհատի ուղեղը, նույնիսկ առավել առողջ և մտավոր զարգացած, ենթակա է բոլոր տեսակի կոգնիտիվ աղավաղումների, որոնք աննկատ փչացնում են կյանքը:

Մենք բավականին տպավորված էինք այն բանից, թե ինչպիսի մեծ ազդեցություն կարող են թողնել մեր ապրելակերպի վրա՝ մտածողության լուրջ սխալները, եթե դրանք ժամանակին չճանաչենք և չպայքարենք: Ուստի, ընտրել ենք դրանցից ամենատարածվածը, որպեսզի ձեզ հետ միասին հասկանանք դրանց ազդեցությունը:

Հալո էֆեկտ

Հալո էֆեկտը կամ լուսապսակի էֆեկտը կայանում է անձի (օբյեկտի, ֆենոմենի) մասին ոչ օբյեկտիվ ընդհանուր տպավորության մեջ, որը կառուցվում է նրա բնավորության ընդամենը մեկ հատկության, ինչ-որ մեկի կողմից իրեն տրված բնութագրի կամ արտաքինի հիման վրա: Այս էֆեկտի ամենավառ մարմնացումը ֆիզիկական գրավչության այսպես կոչված կարծրատիպն է: Համաձայն դրա՝ մարդիկ հակված են արտաքնապես հաճելի մարդկանց սոցիալապես ցանկալի գծեր վերագրել: Պարզ ասած, կարող է թվալ, որ հաճելի մարդը կլինի բարի, խելացի, հաճելի շփման մեջ, նույնիսկ եթե դրա ուղղակի ապացույցը դեռ չկա:

Այս ծուղակի վտանգն այն է, որ այն ճնշում է զրուցակցին (կամ իրավիճակին) հստակ տեսնելու և նրա վարքը քննադատաբար գնահատելու ունակությանը: Արդյունքում, դուք կարող եք երկար ժամանակ սխալվել ինչ-որ մեկի մտադրությունների մեջ և վստահել մեկին, ում պետք չէր վստահել:

Աբիլինի պարադոքս

Այս պարադոքսը արտահայտվում է մարդկանց խմբերում և կայանում է նրանում, որ յուրաքանչյուր մասնակցի բարձրաձայնած վախի պատճառով՝ խումբը, որպես ամբողջություն, ի վերջո հակված է որոշում կայացնել, որն ըստ էության ոչ մեկին չի գոհացնում: Հաճախ դա կարելի է տեսնել գրասենյակներում: Օրինակ, երբ շաբաթվա հերթափոխի դեմ խոսելու պատճառով յուրաքանչյուրը մտածում է, որ կարող է վատ և ծույլ աշխատողի տպավորություն թողնել՝ արդյունքում բոլորը համաձայնում են հանգստյան օրերին գնալ աշխատանքի, չնայած ոչ ոք դա չէր ցանկանում:

Նման կազուսների պատճառը մարդկանց միջև անբավարար հաղորդակցությունն է: Հետևաբար, թյուրիմացություններից հնարավոր է խուսափել շիտակության և անկեղծության շնորհիվ:

Մտքեր կարդալ

Այս կոգնիտիվ աղավաղումը, թերևս, որոշակի առումով ծանոթ է բացարձակապես յուրաքանչյուր մարդու: Այն կայանում է նրանում, որ մենք հակված ենք հավատալու, որ մենք հստակ գիտենք, թե ինչ են մտածում այլ մարդիկ մեր մասին: Եվ ամենից հաճախ վստահ ենք, որ վատն են մտածում: Ամենավատն այն է, որ եթե ժամանակին չսթափվենք, այդպիսի համոզմունքը կարող է դառնալ ինքնաիրագործվող մարգարեություն: Այսինքն՝ դուք ակամայից կարող եք սկսել վարվել այնպես, որ դա դուր չգա զրուցակցին, ինչը, ի վերջո, կհանգեցնի կանխատեսման իրականացմանը:

Ազատություն հաղորդելով այս ֆանտազիաներին՝ անհատը ոչ միայն ավելի է հակված մարդկանց և նրանց դրդապատճառների վերաբերյալ սխալ դատողությունների, այլ նաև հակված է չափազանց մեծ անհանգստության, որը կարող է արագ հանգեցնել նյարդային ուժասպառության:

Հավատ՝ ինքնաքննադատության օգտին

Այո, հավատալը ինքնաքննադատությանը և որ դա արդյունավետ միջոց է ինքներդ ձեզ նոր գործեր կատարելու դրդելուն՝ նույնպես պարզապես մտածողության սովորական ծուղակ է: Ինչը միայն հանգեցնում է մեղքի զգացման և նյարդային խանգարումների:

Բանն այն է, որ ինքնաքննադատությունը ոչ այլ ինչ է, քան ցածր ինքնագնահատականի հիմնական ասպեկտներից մեկը: Բացասական ինքնախոսակցությունը նաև խթանում է մեկ այլ կոգնիտիվ աղավաղում՝ բացասական ֆիլտրում, որի ընթացքում մարդը սկսում է անտեսել ցանկացած իրավիճակի դրական հատված և կենտրոնանալ միայն վատերի վրա: Ինքնաքննադատության դեպքում սկսում է կասկածի տակ դնել իր բոլոր ձեռքբերումները և կենտրոնանում է միայն ձախողումների վրա՝ ընդհանրացնելով. «Ինձ մոտ ոչինչ չի ստացվի»:

Լեյք-Ուոբեգոնի էֆեկտ

Այլ կերպ այն կոչում են չափազանց ինքնավստահության էֆեկտ: Ի տարբերություն ինքնաքննադատության, սա դրական պատրանք է, որի ազդեցության տակ մարդիկ հակված են գնահատել իրենց «միջինից բարձր»: Եվ, այնուամենայնիվ, դա հանգեցնում է սեփական կարողությունների պակաս քննադատական ​​կամ նույնիսկ գերագնահատված գնահատման, ինչը կարող է ընդհանրապես չհամապատասխանել իրականությանը:

Այս թյուր կարծիքը հանգեցնում է տարբեր մասշտաբի հետևանքների: Բայց դրա ծայրահեղ դրսևորման դեպքում մարդը կարող է հրաժարվել, օրինակ, որոշ հմտությունների զարգացումից կամ որակավորման վերապատրաստումից՝ համարելով, որ առանց այն էլ ավելի լավ է անում կամ ավելի լավ գիտի, քան մյուսները: Եվ դա էապես կնվազեցնի նրա առաջխաղացման հնարավորություններն ու իրական հաջողությունները:

Կեղծ կոնսենսուսային էֆեկտ

Ի տարբերություն Աբիլինի պարադոքսի, կեղծ համաձայնության ազդեցությունը կապված չէ ուրիշի կարծիքի հետ անհամապատասխանության վախի հետ, այլ, ընդհակառակը, սեփական կարծիքը և աշխարհայացքը մեծամասնությանը վերագրելու հետ: Այսպիսով, մենք հաճախ ասում ենք «բոլորն այսպես են վարվում» կամ «մեծամասնությունն այսպես է ապրում» արտահայտությունները՝ նկատի ունենալով անձնական վերաբերմունքը և համոզմունքները, չնայած դա չի հաստատվում վիճակագրության կողմից:

Հետաքրքիր է, որ հակառակ կարծիքը և կոնսենսուսի բացակայությունը, միևնույն ժամանակ, ստիպում է մարդուն կարծել, որ զրուցակիցը ինչ-որ առումով ստորադաս է: Ըստ այդմ, այս կոգնիտիվ աղավաղման ազդեցության տակ՝ անհատի համար ավելի է դժվարանում սովորելը, քննադատաբար մտածելը և ուրիշի տեսակետը ընդունելը, նույնիսկ եթե դա ավելի լավ է հիմնավորված, քան սեփականը:

Կույր բիծ

Մտածողության բոլոր նախորդ ծուղակների մասին կարդալուց հետո որոշել եք, որ դրանցից ոչ մեկի ազդեցության տակ չե՞ք և, հետևաբար, ավելի քի՞չ եք ենթարկվում կոգնիտիվ աղավաղումների, քան մյուսները: Հնարավոր է, որ դա այդպես է:

Բայց այնուամենայնիվ հիշեք՝ հետազոտությունը ապացուցել է, որ նույնիսկ ամենառացիոնալ մարդիկ զերծ չեն սխալներից և կարող են ինքնախաբեության զոհ դառնալ: Հետևաբար, մի մոռացեք պարբերաբար հետ նայել ձեր կյանքի փորձին և վերլուծել այն: