«Վա՞տ, թե՞ լավ են մարդիկ ելույթ ունենում բեմերում, ամբիոնի մոտ, երբ նրանց հետևում են», «ինչո՞ւ են որոշ հղի մկներ միտումնավոր վիժում», «էվոլյուցիան երբևէ կփոխի՞ իր ուղղությունը», …՝ այս ամենի և այլ հետաքրքիր հարցերի պատասխաններ դուք կստանաք այս հոդվածում:

10. Օլլիի էֆեկտը

Օլլիի էֆեկտը՝ դա բիոլոգիական երևույթ է, երբ բնակչության շնչին ընկած այս կամ այն տեսակի քանակի աճը կրճատվում է, երբ պոպուլյացիայի ներկայացուցիչների ընդհանուր թիվը կրճատվում է:

Այլ բառերով՝ յուրաքանչյուր էգ ծնում է ավելի շատ սերունդ, երբ պոպուլյացիայի խտությունը մեծ է: Այս էֆեկտը անվանվել է ի պատիվ ամերիկացի կենդանաբան Ուոլտեր Կլայդ Օլլիի (Walter Clyde Allee): Տվյալ էֆֆեկտը ամբողջությամբ փոխել է բնակչության աճի պրոցեսի մասին ընդհանուր պատկերացումները:

Օլլիի փորձարկումների ժամանակաշրջանում ենթադրվում էր, որ բնակչությունը, ըստ էության, ծաղկունք է ապրում, երբ նրա թվաքանակը քիչ է, որովհետև այդ դեպքում, ամեն մարդուն ավելի շատ ռեսուրսներ հասանելի կլինեն:

Բայց և այնպես Օլլիի և այլ մասնագետների աշխատանքները ցույց են տալիս, որ որքան քիչ մարդ պոպուլյացիայում, այնքան պոպուլյացիան արագ է աճում: Հետևաբար որքան քիչ մարդ՝ այքան դանդաղ է զարգացումը:

ՀՈԳԵԲԱՆԱԿԱՆ ԷՖԵԿՏՆԵՐ

9. Դուրս մղման տեսությունը և լսարանի էֆեկտը

Լսրանաի էֆեկտը՝ դա այն ազդեցություն է, որը թողում են մարդու վրա մարդկանց մի խումբ, որոնք հետևում են նրան որոշակի գործողության ժամանակ: Այս էֆեկտը առաջին անգամ հոգեբանների կողմից ուսումնասիրվել է 1930թ.:

Էֆեկտը զգացվում է երկու ծայրահեղության մեջ: Լսարանի առջև ելույթ ունեցող շատ մարդիկ (մասնավորաբար սպորտսմեններ) իրականում մեծացնում են իրենց «արտադրողականությունը», երբ իրենց հետևում են մեծ թվով մարդիկ՝ այն դեպքում, երբ սովորական մարդը կարող է ուժեղ սթրեսի ենթարկվել և դրա հետևանքով իրեն և իր տաղանդը ցույց տալ ոչ լավագույն կողմից:

1965թ. սոցիալական հոգեբան Ռիբերտ Զայոնցը (Ribert Zajonc) ենթադրեց, որ դուրս մղման տեսությունը կարող է որպես լսարանի էֆեկտի բացատրություն հանդիսանալ: Զայոնցը առաջ բերեց այն կարծիքը, որ մարդու ելույթի ժամանակ լսարանի ռեակցիան (դրական կամ բացասական) կախված է տվյալ մարդու առջև դրված խնդիրների կատարման համեմատական թեթեևությունից: Օրինակ, երբ մարդը միտված է դեպի հաղթանակ, ապա լսարանի առկայությունը կարող է մոտիվացնել նրան, որպեսզի նա հաղթանակի գնա ամողջությամբ նվիրվելով: Իսկ եթե նա հենց սկզբից վստահ չէ, ապա լսարանի էֆեկտը կնպաստի նրա ինքնագնահատականի զգալի նվազմանը:

8. Պիգմալիոնի էֆեկտը

Պիգմալիոնի էֆեկտը սերտորեն կապված է լսարանի էֆեկտի հետ և իրենից ներկայացնում է դրական սպասումների հանրագումար և որպես հետևանք՝ լավագույն արդյունք: Էֆեկտը անվանվել է ի պատիվ Բերնարդ Շոուի դասական «Պիգմալիոն» պիեսի: Էֆեկտը հաճախ անվանում են նաև Ռոզենտալի էֆեկտ:

Սպեկտրի մյուս ծայրին գտնվում է Գոլեմի էֆեկտը, որը իրենից համապատասխանաբար ներկայացնում է բացասական սպասումների հանրագումար և որպես հետևանք՝ վատագույն արդյունք:

Պիգմալիոնի էֆեկտը մանրակրկիտ ուսումնասիրվել է թեթև ատլետիկայում, բիզնեսում և կրթության բնագավառում: Ինչ վերաբերում է բիզնեսին, ապա եթե մենեջերը իր աշխատակիցներից շատ բան է սպասում, ապա ստանում է սպասված շատը: Ավելին, երբ ուսուցիչը հավատում է իր աշակերտին և սպասում է նրանից մեծ հարողություններ՝ հենց դա էլ մեծ մասամբ տեղի է ունենում:

ՍՈՑԻԱԼ-ՀՈԳԵԲԱՆԱԿԱՆ ԷՖԵԿՏՆԵՐ

7. Բրյուսի էֆեկտը

Երբ կրծողների հղի էգերը այլ արուի հոտ են առնում իրենց մոտակայքում՝ նրանք ժամանակ առ ժամանակ ինքնուրույն կարող են ընդհատել իրենց հղիությունը: Այս էֆեկտը առաջին անգամ ուսումնասիրել է բրիտանացի կենդանաբան Հիլդա Բրյուսը (Hilda Bruce):

Ավելին՝ այս էֆեկտը նկատվում է ոչ միայն կրծողների մոտ: Նրան ենթարկվում են նաև մի շարք կենդանիներ, ինչպիսիք են՝ լեմինգները, գելադ կապիկները և հնարավոր է նաև առյուծները: Որոշ ժամանակ այս էֆեկտը նկատվում էր միայն ոչ ազատության մեջ գտնվող կենդանիների մոտ:

Առաջին անգամ վայրի բնության մեջ այս էֆեկտը ուսումնասիրել են Միչիգանի համալսարանի գիտնականները, առաջատար մասնագետ Էյլի Ռոբերթսի գլխավորությամբ: Սակայն երկու դեպքում էլ առաջանում էր «սրտաճմլիկ» մի հարց. ինչո՞ւ է մայրը որոշում ազատվել իր երեխայից:

Ռոբերթսը 5 տարի Եթովպիայիում ուսումնասիրում էր գերալդ կապիկներին: Այդ ընթացքում նա հավաքել է 21 տարբեր խմբերի պատկանող 110 էգերի տվյալներ:

Կղանքի միջոցով հորմոնային հետազոտությամբ, որը թույլ է տալիս հստակ համոզվել հղիության մեջ, Ռոբերթսը հայտնաբերում է, որ երեք խմբերում, որտեղ արուները իրենց առավելությունը հաստատում էին «իշխանության» գրավումով՝ էգերի մեծ քանակություն ինքնուրույն ազատվում էին հղիությունից:

Իսկ խմբերում, որտեղ «իշխանության» փոփոխություն տեղի չի ունենում, ծննունդների թիվը ավելի մեծ է: Պատասխանը կայանում է նրանում, որ դոմինանտ արուները հակված են նորածին կապիկներին սպանելուն: Նրանք դա անում են այն պատճառով, որ էգերը սեռական հարաբերության մեջ կարող են մտնել միայն նորածնին մեծացնելուց հետո: Իսկ արուները այդքան համբերություն չունեն սպասելու համար:

Այսպիսով. կարելի է ենթադրել, որ հասկանալով այն փաստը, որ երեխան կմահանա, էգը ինքն է սպանում նրան դեռ չծնված: Դա օգնում է մորը տնտեսել ժամանակը, ուժերը և ռեսուրսները:

ՖԻԶԻԿԱԿԱՆ ԷՖԵԿՏՆԵՐ

6. Լեյդենֆրոստի էֆեկտը

Եթե Դուք երբևէ տեսել եք թե ինչպես են իրենց դրսևորում ջրի կաթիլները, ընկնելով շատ տաք թավայի վրա, ապա Դուք հետևել եք Լեյդենֆրոստի էֆեկտին: Երևույթը անվանվել է ի պատիվ գերմանացի բժիշկ Յոհան Գոթլոբ Լեյդենֆրոստի (Johann Gottlob Leidenfrost) և վերագրվում է այն հեռավոր 1796թ.:

Տվյալ էֆեկտը՝ ֆիզիկական էֆեկտ է, որը տեղի է ունենում, երբ հեղուկ է ընկնում է մակերեսի վրա, որը զգալիորեն ավելի տաք է, քան հեղուկի եռման ջերմաստիճանն է: Այս պայմաններում հեղուկը գոլորշիներից ստեղծում է պաշտպանիչ շերտ, որը շրջապատում է իրեն և պաշտպանում արագ եռալուց:

Տաք թավայի վրա ջրի կաթիլի պարագայում, ջուրը իրոք, վերջին հաշվով եռում և գոլորշիանում է, բայց անում է դա ավելի դանդաղ, քան երբ թավայի մակերևույթի ջերմաստիճանը լինի ավելի բարձր եռման ջերմաստիճանից, բայց ցածր Լեյդենֆրոստի կետից:

Այս էֆեկտը թույլ է տալիս ջրին, որոշակի պայմաններում «կախվել» մակերևույթի վրա: Դա նաև բացատրում է այն փաստը թե ինչու թաց մատով կարելի է պահել հեղուկ ազոտը և չվառվել և նույնիսկ հեղուկ ազոտը պահել բերանում (բայց իրականում պետք չէ սա փորձարկել, որովհետև դա շատ ՎՏԱՆԳԱՎՈՐ է):

5. Դիորամի Էֆեկտը

Դիորամի էֆեկտը նաև հայտնի է որպես «Դիորամի խաբկանք» և «Կեղծ միկրո»: Այս էֆեկտի ստեղծման համար լուսանկարիչը օգտագործում է սովորական, բնական մեծության օբյեկտներ, սակայն նա դրանք մշակում է այն կերպ, որ նրանք նմանվում են մինատյուր պատճենների:

Այս խաբկանքը հաճախ անվանում են «Տիլտ շիֆտ էֆեկտ» կամ «Տիլտ շիֆթինգ»: Այն լայնորեն կիրառում են նաև թվային լուսանկարչությունում:

Բազմաթիվ հնարքներ գոյություն ունեն «կեղծ միկրո» ստանալու համար, սակայն վերջին հաշվով դրանք բոլորը հիմնվում են մի քանի հիմնական մեթոդների վրա.

– Օբյեկտը նկարահանվում է վերևից,

– Լուսանկարի ծայրերը խիստ լղոզվում են,

– Մեծացվում է գույների խտությունը:

Միանշանակ, այս պրոցեսի մասին կարելի է խոսել շատ երկար:

4. Տեսադաշտի էֆեկտ

Բոլոր հայտնի, դիտված և ուսումնասիրված հոգեբանական էֆեկտներից, տեսադաշտը էֆեկտը ամենաքիչ «ընդհանրացվածն է», քանի որ ընդհամենը 534 հոգի է, որոնք գտնվել են այնպիսի պայմաններում, որի դեպքում տեսանելի է տվյալ էֆեկտը:

Տիեզերագնացները գտնվնելով օրբիտայում կամ լուսնի մակերեսին և առաջին անգամ տեսնելով Երկիրը ամբողջ իր մեծությամբ, հաղորդում են շատ մեծ և մասշտաբային զգացմունքի մասին, որն էլ ստացել է տեսադաշտի էֆեկտ անվանումը:

Այն հորինել է գրող Ֆրենկ Ուայթը (Frank White), ընդ որում ինքը՝ էֆեկտը կարող է լինել շատ հուզիչ, տարօրինակ, ոգեշնչող, էմոցիոնալ ծանր, քանի որ Երկրի ամբողջական տեսքը տեսնելը փոխում է մարդու հայացքները և վերաբերմունքը իրականությանը:

Տիեզերագնացները տուն են վերադառնում նոր ընդհանրության, կապվածության, մշակույթի անիմաստ սահմանների, նաև շրջակա միջավայրի մասին հոգածության զգացմունքներով:

աղբյուրը՝ http://listverse.com/