Երբևէ պատահե՞լ է, որ ձեռքդ ես վերցնում հեռախոսդ՝ ընդամենը ժամն իմանալու համար, բայց 15 րոպե անց գիտակցում ես, որ բութ մատդ մեխանիկորեն թերթում է Instagram-ի անվերջանալի ժապավենը։ Կամ գուցե մտել ես TikTok՝ «միայն մի տեսանյութ նայելու», ու հայտնվել ժամանակային հորձանուտում, որտեղից դուրս ես եկել մեկ ժամ անց՝ թեթևակի գլխապտույտով և մեղքի զգացումով։
Չմոռանաք բաժանորդագրվել մեր Telegram ալիքին:
Եթե այս սցենարը քեզ ծանոթ է, շնորհավորում եմ։ Դու նորմալ մարդ ես։ Սակայն մի վատ լուր կա. սա պատահականություն չէ։ Սա նախագիծ է։ Եվ դու այդ նախագծի օգտատերը չես, այլ թիրախը։
Բարի գալուստ քո իսկ ուղեղի կուլիսներ։ Այսօր մենք կբացահայտենք, թե ինչպես են աշխարհի ամենախելացի ինժեներներն ու հոգեբանները միավորվել՝ ստեղծելու մի մեխանիզմ, որը ջարդում է մեր ուղեղի ամենահիմնարար ծրագրերից մեկը։ Եվ այդ ծրագրի անունն է՝ դոֆամին։
Ուղեղի «թխվածքաբլիթը»՝ դոֆամինը
Պատկերացրու, որ քո ուղեղում գործում է ներքին խթանիչ։ Նրա գործն է պարգևատրել քեզ ամեն անգամ, երբ դու գոյատևման տեսանկյունից «ճիշտ» քայլ ես անում։ Համեղ ուտելիք կերա՞ր, որն էներգիա կտա՝ ահա քեզ դոֆամինի չափաբաժին։ Հաճելի շփում ունեցա՞ր, որն ամրապնդում է սոցիալական կապերդ՝ ստացիր ևս մեկը։ Դոֆամինը հաճույքի և պարգևատրման զգացողությունն է։ Դա ուղեղի ասելու ձևն է՝ «Հիանալի է, շարունակի՛ր նույն ոգով»։
Սիլիկոնային հովտի հանճարները հասկացան մի պարզ բան. եթե կարողանան վերահսկել մարդու դոֆամինի արտադրությունը, նրանք կվերահսկեն մարդուն։
Եվ նրանք ստեղծեցին կատարյալ գործիքը։
Թվային խաղային ավտոմատը՝ քո գրպանում
Երբևէ եղե՞լ եք խաղատանը կամ տեսել ֆիլմերում, թե ինչպես են մարդիկ ժամերով նստում խաղային ավտոմատի առջև։ Ի՞նչն է նրանց այդքան գամում տեղին։ Ոչ թե շահումը, այլ շահելու անկանխատեսելի հավանականությունը։ Դու քաշում ես լծակը՝ չիմանալով՝ կստանաս երեք հատապտուղ, թե՞ ոչինչ։ Հենց այս անորոշությունն է, որ ստիպում է ուղեղին դոֆամինի հսկայական չափաբաժիններ արտադրել։
Այժմ վերհիշենք Instagram-ի կամ TikTok-ի լրահոսը։
Ժապավենը թերթելու յուրաքանչյուր շարժումը նույնն է, ինչ խաղային ավտոմատի լծակը քաշելը։
Դու չգիտես, թե հաջորդ վայրկյանին ինչ կհայտնվի էկրանին։ Գուցե դա լինի քո նախկին դասընկերոջ հարսանիքի լուսանկարը (թեթև նախանձ)։ Գուցե՝ անչափ ծիծաղելի մեմ (հաճույք)։ Գուցե՝ ձանձրալի գովազդ (հիասթափություն)։ Կամ գուցե՝ քո սիրելի բլոգերի նոր տեսանյութը (ոգևորություն)։
Այս անվերջ, անկանխատեսելի պարգևների հոսքը (հավանումներ, մեկնաբանություններ, նոր կոնտենտ) ձեր ուղեղի համար թվային կոկաին է։ Ալգորիթմը սովորում է, թե ինչն է ձեզ դուր գալիս, և տալիս է դրանից այնքան, որ դուք շարունակեք քաշել թվային լծակը։
«Խափանված» ուղեղի հետևանքները
Լավ, ի՞նչ վատ բան կա սրանում։ Մի փոքր դոֆամինը դեռ ոչ մեկին չի վնասել, այնպես չէ՞։ Խնդիրն այն է, որ այս անվերջ խթանումը փոխում է մեր ուղեղի բնականոն աշխատանքը։
- Ուշադրության կենտրոնացման կտրուկ անկում։ Երբ ուղեղը սովորում է ամեն 3 վայրկյանը մեկ նոր խթան ստանալ, այն այլևս չի կարողանում կենտրոնանալ երկար տեքստի, ֆիլմի կամ նույնիսկ խորիմաստ զրույցի վրա։ Մենք դառնում ենք ինֆորմացիոն արագ սննդի սպառողներ։
- Անվերջ համեմատություն։ Դուք տեսնում եք ոչ թե մարդկանց իրական կյանքը, այլ նրանց լավագույն պահերի խնամքով ընտրված կոլաժը։ Ձեր ուղեղը, սակայն, դա չի զտում։ Այն պարզապես համեմատում է ձեր առօրյա իրականությունն ուրիշի փայլուն բեմադրության հետ և անընդհատ պարտվում այդ մրցավազքում։
- Դատարկության զգացում։ Լրահոսը թերթելուց ստացված դոֆամինային հոսքին հաջորդում է անկումը։ Դու հեռախոսը մի կողմ ես դնում և հասկանում, որ վատնել ես ժամանակդ՝ չստանալով որևէ իրական բավարարվածություն։
Կարդացեք նաև՝ Սոց. ցանցերից կախվածությունը ավելի ուժեղ է, քան ծխախոտից և ալկոհոլից
Ինչպե՞ս վերականգնել վերահսկողությունը (և փրկել ձեր ուղեղը)
Սա չի նշանակում, թե պետք է ջնջել բոլոր սոցցանցերը և գնալ ապրելու անտառում։ Բանալին գիտակցված օգտագործման մեջ է։ Դուք պետք է խաղից առաջ անցնեք և նախագծողից ավելի խելացի լինեք։
- 1. Անջատե՛ք բոլոր (ԱՅՈ՛, ԲՈԼՈՐ) ծանուցումները։ Թույլ մի՛ տվեք, որ հավելվածը որոշի, թե երբ պետք է նայեք հեռախոսին։ Մուտք գործեք հավելված այն ժամանակ, երբ ԴՈՒՔ եք ուզում, ոչ թե երբ ինչ-որ մեկը հավանել է ձեր երեք օրվա վաղեմության լուսանկարը։
- 2. Սահմանե՛ք ժամանակային սահմանաչափեր։ Ձեր հեռախոսի կարգավորումներում կա «Թվային բարեկեցություն» (Digital Wellbeing) կամ «Էկրանի ժամանակ» (Screen Time) բաժին։ Սահմանեք օրական 20-30 րոպե Instagram-ի կամ TikTok-ի համար։ Երբ ժամանակը լրանա, հավելվածը կփակվի։ Սա ձեր կամքի ուժի լավագույն օգնականն է։
- 3. Դարձրե՛ք ձեր լրահոսն «առողջարար»։ Հրաժարվեք բոլոր այն էջերից, որոնք ձեզ մոտ առաջացնում են նախանձ, անհանգստություն կամ ստիպում են ձեզ վատ զգալ։ Հետևեք էջերի, որոնք ձեզ իրոք ինչ-որ բան են սովորեցնում, ոգեշնչում կամ պարզապես ստիպում են անկեղծորեն ժպտալ։ Դուք եք ձեր ինֆորմացիոն դաշտի այգեպանը։
Հիշե՛ք գլխավորը. այս հարթակներում դուք հաճախորդը չեք։ Վաճառվող ապրանքը ձեր ուշադրությունն է։ Յուրաքանչյուր վայրկյանը, որ դուք նվիրում եք նրանց, նրանք վաճառում են գովազդատուներին։
Հաջորդ անգամ, երբ ձեր բութ մատը կսկսի իր մեխանիկական պարն էկրանին, մի պահ կանգ առեք։ Հարցրեք ինքներդ ձեզ. «Ես եմ հիմա վերահսկո՞ւմ այս գործիքը, թե՞ նա է վերահսկում ինձ»։
Ձեր մատը լծակ է։ Իմաստությամբ օգտագործեք այն։
Գրանցվիր մեր 
