Ինչո՞ւ ենք մենք սիրահարվում։ Ինչո՞ւ ենք բուրգեր կառուցում և բանաստեղծություններ գրում։ Ինչո՞ւ ենք երեխաներ ունենում, հավատում աստվածներին և պատրաստ ենք մեռնել հանուն դրոշի։ Մարդկության պատմության ընթացքում այս հարցերին տրվել են հազարավոր պատասխաններ՝ սեր, փառասիրություն, հավատ, պարտքի զգացում։

Չմոռանաք բաժանորդագրվել մեր Telegram ալիքին:

Սակայն ի՞նչ կլինի, եթե այս բոլոր բարդ ու վեհ պատճառների հետևում թաքնված է ընդամենը մեկ, շատ ավելի պարզ, նախնական և սարսափեցնող բան։ Մի զգացողություն, որից մենք փախչում ենք ամբողջ կյանքում, բայց որը, ինչպես ստվերը, հետևում է մեզ ամեն քայլափոխի։

Մահվան վախը։

Սա ոչ թե պարզապես փիլիսոփայական թեզ է, այլ «Ահաբեկչության կառավարման տեսություն» (Terror Management Theory) անունով հայտնի հոգեբանական հզոր ուղղություն, որը պնդում է՝ մարդկային քաղաքակրթությունն իր բոլոր դրսևորումներով՝ արվեստով, կրոնով, սիրով և պատերազմներով, ընդամենը մեր կողմից ստեղծված բարդ պաշտպանական մեխանիզմ է՝ պայքարելու մեր մահկանացու լինելու գիտակցումից բխող էկզիստենցիալ սարսափի դեմ։

Միակ արարածը, որը գիտի իր դատավճիռը

Ի տարբերություն մյուս կենդանիների, մարդը միակն է, որը գիտակցում է իր կյանքի վերջավոր լինելը։ Այս գիտակցումը կարող էր մեզ պարալիզացնել, մեր կյանքը դարձնել անիմաստ սպասում։ Որպեսզի կարողանանք ապրել այս սարսափի հետ, մեր հոգեկանը ստեղծել է երկու հզոր պաշտպանական պատնեշ։

1. Մշակութային աշխարհայացք. մեր «անմահության վահանը»

Մենք ծնվում ենք արդեն գոյություն ունեցող մշակույթի մեջ, որը մեզ տալիս է պատրաստի պատասխաններ կյանքի և մահվան մասին։ Կրոնը խոստանում է հանդերձյալ կյանք։ Ազգայնականությունը մեզ դարձնում է մի մեծ, հավերժական պատմության մասնիկ։ Գիտությունը ձգտում է երկարացնել կյանքը։

Այս բոլոր համակարգերը ստեղծում են մի պարզ, բայց կենսական պատրանք. որ մենք ավելին ենք, քան ուղղակի միս ու արյուն։ Որ մենք իմաստալից տիեզերքի իմաստալից մասնիկներն ենք։ Հավատալով այս համակարգերին՝ մենք ձեռք ենք բերում խորհրդանշական անմահություն։ Մեր մարմինը կմահանա, բայց մեր հոգին, մեր ազգը, մեր գործերը կապրեն հավերժ։

2. Ինքնագնահատական. ինչո՞ւ ենք այդքան փառքի ձգտում

Սակայն պարզապես մշակույթ ունենալը բավարար չէ։ Մենք պետք է նաև հավատանք, որ արժանի ենք այդ մշակույթի կողմից խոստացված անմահությանը։ Սա ինքնագնահատականն է։

Ըստ այս տեսության՝ ինքնագնահատականը մեր ներքին համոզմունքն է, որ մենք արժեքավոր անդամ ենք մեր իսկ ընտրած իմաստալից աշխարհում։ Երբ մենք ձգտում ենք լինել «լավ քրիստոնյա», «հանճարեղ արտիստ», «ազգի հերոս» կամ «հաջողակ գործարար», մենք իրականում փորձում ենք մեր արժեքն ապացուցել այն համակարգին, որը մեզ անմահություն է խոստանում։ Փառքը, հարստությունը, ճանաչումը դառնում են մեր անձնական հաղթանակը մահվան նկատմամբ։

Կարդացեք նաև՝ «Մարդկության պատմությունն ավարտվում է»: Արհեստական բանականություն: Յուվալ Հարարիի շոկային տեսությունը մեր ապագայի մասին

Սիրուց մինչև պատերազմ. ինչպե՞ս է այս տեսությունն ամեն ինչ բացատրում

Երբ մենք ընդունում ենք այս տեսանկյունը, մարդկային վարքի շատ դրսևորումներ ստանում են նոր, անհանգստացնող բացատրություն։

• Սեր և ընտանիք: Ինչո՞ւ ենք մենք այդքան ուժգին ցանկանում սիրել և սիրված լինել։ Որովհետև սիրային կապը և հատկապես երեխաներ ունենալը մահը հաղթահարելու ամենանախնական ձևն է՝ կենսաբանական անմահությունը։ Մենք շարունակվում ենք մեր երեխաների մեջ։
• Արվեստ և ստեղծագործություն: Ինչո՞ւ են արվեստագետները հաճախ ապրում դժվար կյանքով՝ միայն թե ստեղծեն իրենց գլուխգործոցը։ Որովհետև Լեոնարդո դա Վինչիի «Մոնա Լիզան» կամ Մոցարտի «Ռեքվիեմը» հեղինակներին տվել են այն անմահությունը, որը չէր կարող տալ ոչ մի հարստություն։
• Պատերազմ և ատելություն: Սա տեսության ամենամութ կողմն է։ Ինչո՞ւ ենք մենք այդքան դաժան այն մարդկանց նկատմամբ, ովքեր այլ կերպ են հավատում կամ ապրում։ Որովհետև նրանց գոյությունն ինքնին կասկածի տակ է դնում մեր մշակութային համակարգի բացարձակ ճշմարտացիությունը։ Եթե նրանց «ճշմարտությունը» կարող է գոյություն ունենալ, ուրեմն մեր «ճշմարտությունը» կարող է և սխալ լինել։ Եվ եթե այն սխալ է, ապա մեր անմահության խոստումը պատրանք է։ Այդ պատճառով, մյուսին ոչնչացնելով, մենք փորձում ենք ոչնչացնել մեր սեփական մահվան վկայությունը։

* * *

Այս տեսությունը չի տալիս հանգստացնող պատասխաններ։ Այն ստիպում է մեզ նայել մարդկային քաղաքակրթությանը ոչ թե որպես աստվածային ծրագրի կամ բանականության հաղթանակի, այլ որպես մի հսկայական, փառահեղ դիմակախաղի, որը մենք խաղում ենք՝ փորձելով թաքնվել մեր գոյության միակ անխուսափելի ճշմարտությունից։

Գուցե իրական իմաստությունը ոչ թե մահից փախչելու նորանոր ուղիներ գտնելն է, այլ համարձակություն ունենալը՝ նայելու նրա աչքերին և շարունակելու ապրել։